Πως εξηγούμε στα παιδιά την πράξη της αυτοκτονίας

Η αυτοκτονία είναι ένα τραυματικό γεγονός. Από τη φύση του, το πένθος γι’ αυτή είναι περιπλεγμένο, καθώς αυτός ο θάνατος είναι ξαφνικός, απροσδόκητος και άδικος. Ο συνδυασμός του σοκ από την αυτοκτονία και του κοι­νωνικού στίγματος που τη συνοδεύει έχει ως αποτέλεσμα ένα τεράστιο ψυχικό μούδιασμα, το οποίο μας προφυλάσ­σει από την υπερβολική ένταση των συναισθημάτων που θα ακολουθήσουν. Το προσωπικό μας σύστημα αξιών, οι θρησκευτικές και οι πνευματικές μας πεποιθήσεις, καθώς και η κοινωνία θα έχουν μια τεράστια επίδραση στον τρόπο που θα πενθήσουμε αυτή την απώλεια. Οι άγραφοι κανό­νες που διατηρεί μια κοινωνία είναι το ίδιο δυνατοί με τους γραπτούς.

Όταν κάποιος αυτοκτονεί, τείνουμε να πιστεύουμε ότι το άτομο αυτό διάλεξε τον θάνατο από τη ζωή. Αυτή η ερ­μηνεία που κάνουμε περιπλέκει τη διαδικασία του θρήνου. Γιατί, όμως, κάποιος να διαλέξει ηθελημένα να βάλει τέλος στη ζωή του; Οι επαγγελματίες της ψυχικής υγείας που επί σειρά ετών ψάχνουν την απάντηση σε αυτή την ερώτηση συμφωνούν ότι οι άνθρωποι που αυτοκτονούν αισθάνο­νται παγιδευμένοι σε μια κατάσταση που μοιάζει αδιέξοδη. «Δεν διαλέγουν τον θάνατο» αναφέρει ο συγγραφέας John Hewett (1980), «διαλέγουν να δώσουν ένα τέλος στον τε­ράστιο πόνο που νιώθουν».

Το να τους μιλή­σουμε και να τους εξηγήσουμε τι συνέβη ίσως να είναι ένα από τα δυσκολότερα πράγματα που θα χρειαστεί να αντι­μετωπίσουμε. Παρ’ όλες τις δυσκολίες όμως που θα προκύ­ψουν, είναι απόλυτα αναγκαίο να μην παρακάμψουμε αυτό το βήμα. Η ψυχική τους υγεία και ισορροπία εξαρτάται από­λυτα από αυτές τις συζητήσεις που θα χρειαστεί να επανα­ληφθούν όσες φορές το παιδί κρίνει αναγκαίο.

Αφού δημιουργήσουμε ένα κατάλληλο περιβάλλον στο οποίο δεν θα υπάρχουν εξωτερικές διακοπές και ενοχλήσεις, ρωτάμε το παιδί για το τι γνωρίζει ήδη για τον θά­νατο. Θέτοντας την απλή ερώτηση: «Τι πιστεύεις εσύ ότι έγινε;» θα μπορέσουμε να πάρουμε πληροφορίες για τυχόν παρανοήσεις που έχουν κάνει αλλά θα μάθουμε και για τους φόβους και τις ανησυ­χίες που έχουν.

Τα παιδιά χρειάζονται λίγο χρόνο να ανακατασκευά­σουν μέσα τους τα γεγονότα. Μπορεί να μην μας κάνουν ερωτήσεις αμέσως μετά το συμβάν, αλλά να έρθουν κοντά μας έπειτα από λίγες μέρες. Τα μικρότερα παιδιά τείνουν να είναι πιο ανοιχτά συναισθηματικά, ενώ τα μεγαλύτερα εμποδίζουν τον εαυτό τους να εκφράσει τα συναισθήματά τους, αφού επιδεικνύουν μια επίφαση ωριμότητας που, δυ­στυχώς, τα εγκλωβίζει. Θα χρειαστεί να απελευθερώσου­με εμείς τα παιδιά, αφήνοντάς τα να μας δουν ευάλωτους. Αυτό σκέφτονται τα παιδιά όταν μας βλέπουν να κλαίμε: «Αν ένας ενήλικος μπορεί να κλαίει, τότε μπορώ και εγώ». Είναι σημαντικό να γνωρίζουμε και να επικοινωνήσουμε στο παιδί ότι κάποιες φορές δεν υπάρχουν προειδοποιητικά σημάδια και ότι η οικογένεια ή φίλοι ΔΕΝ μπορούσαν να κάνουν κάτι απλά και μόνο γιατί ΔΕΝ γνώριζαν κάτι. Επίσης, χρειάζεται να τονίσουμε ότι η αυτοκτονία δεν είναι απάντηση στα προβλήματα της ζωής.

Πρέπει να θυμόμαστε ότι σε περιπτώσεις που ο θάνατος οφείλεται σε αυτοκτονία πολλές απαντήσεις θα εμπεριέ­χουν τη φράση: «Ούτε και εγώ ξέρω το γιατί». Αυτή η πραγ­ματικότητα θα γίνει μέρος της αλήθειας του παιδιού, που θα διδαχτεί ένα σπουδαίο μάθημα: «Μπορεί να μην έχουμε όλες τις απαντήσεις σε σημαντικά θέματα. Όμως, μπορούμε να μιλάμε για αυτά που μας απασχολούν και να μάθουμε να αντέχουμε τα συναισθήματά μας αλλά και την ίδια την πραγματικότητα».

Τα συναισθήματα που νιώθουμε ύστερα από μια αυτο­κτονία σιγά - σιγά θα μειωθούν σε ένταση. Θα μπορέσουμε με αυτόν τον τρόπο να κάνουμε τις κατάλληλες ενέργειες να προχωρήσουμε, μαζεύοντας τα κομμάτια της ζωής μας. Φυσικά, τα συναισθήματα θα επιστρέφουν, αν όχι το ίδιο πάντως με αρκετή ένταση, κάτω από συγκεκριμέ­νες συνθήκες.

Μια απόπειρα αυτοκτονίας μπορεί να πραγματοποιηθεί από τον οποιονδήποτε άνθρωπο. Συμβαίνει σε νέους αν­θρώπους, σε ηλικιωμένους, σε πλούσιους ή φτωχούς, σε γυναίκες, άντρες αλλά και παιδιά. Είναι ένα γεγονός ιδιωτικό αλλά και από τη φύση του δημόσιο. Είναι ένα γεγονός κοινωνικό που μας αγγίζει όλους και μας προβληματίζει. Θα αναρωτιόμαστε «τι πήγε στραβά» και ενώ δεν θα μπορέσουμε να βρούμε την απάντηση είναι χρήσιμο να μην αποφύγουμε την ερώτηση. Καλό είναι όποια θέση και αν πάρουμε απέναντι σε αυτό το γεγονός να αντανακλά τη ψυχραιμία μας και το σεβασμό μας καθώς εμείς είμαστε τα πρότυπα για τα παιδιά μας. Ότι βλέπουν απλά, αυτό θα κάνουν.

Βιβλιογραφία

Ψημενάτου,Ν. (2018) Πένθος, Το ταξίδι στη Χώρα του Παράδοξου. 2η έκδοση συμπληρωμένη. Αθήνα, Εκδόσεις Φίλντισι

Hewett, J., (1980). After Suicide. Philadelphia: Westminster John Knox Press

Markell, K.A., & Markell, M.A. (2008). The children who lived: Using Harry Potter and other fictional characters to help grieving children and adolescents. New York, NY: Routledge